سرپرستی ۵۰ روزه محمد مخبر بر دولت سیزدهم؛ سفید، سیاه یا خاکستری؟
کارنامه محمد مخبر پس از به شهادت رسیدن سیدایراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم از چندین جهت قابل بررسی است اما یکی از نقاط قوت کارنامه وی عدم وسوسه برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری بود و او کار دولت را بر حاشیه‌های انتخاباتی ترجیح داد.
خبرآنلابن نوشت: انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم چه از نظر زمان برگزاری، چه از منظر مسئول اصلی و نفر اول دولت که بر برگزاری انتخابات نظارت و مدیریت می‌کند و چه از دریچه بسیاری از رخدادهای دیگر به واقع ویژه و متمایز بود.
زمان برگزار یک سال زودتر از موعد به دلیل حادثه بالگرد حامل رییس دولت سیزدهم نکته اول تمایز و دومین مساله، اما قرار گرفتن معاون اول رییس جمهور به عنوان مسئول و سرپرست دولت بود؛ «محمد مخبر»
مردی که در تمام طول سه سال دولت رییسی زیر سایه رییس دولت حرکت می‌کرد و علی رغم حرف و حدیث‌های فراوان از نقش او در بسیاری از رخدادهای داخلی و منطقه‌ای هوادارانش در نهایت او را «رفیق خوب» خواندند.
ولی تو رفیق خوبی بودی، همه هوایی شدن تو نشدی…خدا قوت!
صبح روز بعد از برگزاری دومین مرحله از انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم و اعلام خبر پیروزی مسعود پزشکیان فضای مجازی و شبکه ایکس پر بود از واکنش‌های مثبت و منفی به انتخاب پزشکیان و ارزیابی‌های مختلف از شکست سعید جلیلی و پیروزی مسعود پزشکیان. یکی از کاربران فضای مجازی اما با انتشار تصویری از محمد مخبر نوشت: «ولی تو رفیق خوبی، مرد بودی، وایسادی کار رو بی‌حاشیه جمع کردی. همه هوایی شدن تو نشدی. خدا قوت.»
محمد مخبر که سال‌های سال نامش با ستاد اجرایی فرمان امام گره خورده بود با شروع دولت سیزدهم در قامت معاون اول رییس‌جمهور وارد پاستور شد. برخی او را فرمانده دولت می‌خواندند ؛ هم از این منظر که او به صورت مکمل امور دولت را پیگیری می‌کرد و هم بر این اساس که او را رییس در سایه لقب می دادند تا این که چرخ روزگار چرخید و مخبر سرپرست دولت شد.
مطابق اساس اصل ۱۳۱ قانون اساسی، در صورت مرگ رییس‌جمهور، معاون اول او «با موافقت رهبری، اختیارات و مسوولیت‌های وی را بر عهده می‌گیرد و شورایی متشکل از رییس مجلس و رییس قوه قضاییه و معاون اول رییس‌جمهور موظف است، ترتیبی بدهد که حداکثر ظرف مدت ۵۰ روز رییس‌جمهور جدید انتخاب شود.»
نقطه ثقل کارنامه مخبر، اما نه دوره معاون اولی او در دولت چهاردهم بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ که همین دوران ۵۰ روز سرپرستی وی بود. کارنامه ای که نه سیاه و نه سفید که شاید خاکستری باشد.
عدم کاندیداتوری برای حفظ شاکله دولت
شاید در شرایطی که تعداد بسیاری از وزرای دولت سیزدهم سودای ریاست جمهوری در سر داشتند ، مهم‌ترین و اولین نکته در کارنامه مخبر «عدم کاندیداتوری » بود.
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم ششم مردادماه در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم درباره موضوع عدم کاندیداتوری محمد مخبر گفته است: «من خود به شخصه مقید بودم که آقای مخبر به نمایندگی از دولت در انتخابات شرکت کنند، خیلی به ایشان اصرار داشتم؛ چند باری حتی حضوری خواهش کردم و با چند تن از وزرا خدمت‌شان رسیدیم و گفتیم شما بیایید بالاخره معاون اول دولت بودید و مسوول دولت. حضرت آقا هم به شما اعتماد دارند و سال‌ها منصوب مستقیم رهبری در مدیریت اجرایی بودید، اما آقای مخبر گفتند که نه! حضرت آقا این مسوولیت دولت گذار را به من داده‌اند و من اگر بخواهم به عرصه انتخابات بیایم، در ادامه انجام وظایف رییس‌جمهور شهید کوتاهی می‌شود. من هم بیایم چه کسی می‌خواهد کشور را اداره کند؟ خب، استدلال مومنانه‌ای بود و من واقعا از این میزان مجاهدت و اخلاص‌شان درس گرفتم.»
وقتی در حاشیه نشست هیات دولت در پاسخ به سوال خبرنگاران برای حضور در انتخابات گفت که «ما که مشغول خدمت‌رسانی هستیم هیچ دغدغه‌ای جز خدمت‌رسانی و اجرای دستورات شهید رییسی نداریم. ما که داریم حمالی می‌کنیم این حرفا چیه…»
برگزاری انتخاباتی با سلامت
مخبر در ۵۰ روز بعد نشان داد که چشمداشتی برای رسیدن به صندلی ریاست‌جمهوری ندارد، از حاشیه‌ها به دور ماند و تمام تلاش خود را به کار گرفت تا قطار دولت سیزدهم که قرار بود زودتر به مقصد برسد با حاشیه کمتری در ایستگاه نهایی توقف کند و حرف و حدیثی هم درباره سلامت برگزاری انتخابات پشت سر سرپرست دولت نباشد. کما این که روایت هایی از مقابله و ایستادگی مخبر در مقابل یکی از اعضای دولت که در حلقه اصلی ستاد انتخاباتی سعید جلیلی نیز بود ، در نوع خود در کارنامه وی ثبت شد.
پایگاه خبری انتخاب در مطلبی در ۱۳ تیرماه سال گذشته با بیان این که «چالش میان مخبر با زیرمجموعه‌های حامی جلیلی و پایداری، از بدو تشکیل دولت وجود داشته و اینک به اوج خود رسیده است»، نوشت؛ «محسن منصوری معاون اجرایی رییس‌جمهور است که ساعتی قبل، به عنوان رییس ستاد جلیلی در مراسم دهیاری‌های دولت شرکت کرده است. این موضوع و دیگر سوءاستفاده‌ها از امکانات دولت با واکنش تند مخبر سرپرست ریاست‌جمهوری مواجه شده است. سینا جهانی، خبرنگار نوشت که محمد مخبر در تماس تلفنی با محسن منصوری، رییس ستاد سعید جلیلی به دلیل درگیر کردن دهیاری‌ها در انتخابات به نفع یک نامزد، به شدت به او تذکر داد. شنیده‌ها می‌گویند چالش بین مخبر و منصوری پس از این اتفاق به اوج رسیده است.محسن منصوری با تکذیب این خبر اعلام کرد که وقتی دروغگویی، جعل خبر و نشر اکاذیب هیچ هزینه ای نداشته باشد، بازار خلاف گویی داغ می‌شود.»
مخبر در این ایام به‌رغم تندروی برخی چهره‌های داخل دولت با تذکر و استفاده از ابزارهای قانونی و حتی معرفی به نهادهای نظاتی توانست این رفتارها را کنترل و سلامت انتخابات را تضمین کند. مدیریت مخبر در مقابل این رفتارها به اندازه‌ای مبتنی بر قانون بود که حتی گفته شد یکی از چهره‌های دولت در اثر نظارت بدون چشم پوشی مخبر و ارسال پرونده او به سازمان بازرسی در فاصله زمانی برگزاری دور نخست و دوم انتخابات، شبانه و بدون برگزاری مراسم تودیع و معارفه ناچار به ترک دفتر خود در دولت شد. فراتر از تضمین سلامت انتخابات رفتار مخبر در مواجهه با جناح‌های سیاسی در این ایام بود. او اگرچه در این دوران سرپرست دولتی تماما اصولگرا بود، اما فارغ از این دسته‌بندی‌ها با دو جناح برای برگزاری انتخابات ارتباطی پویا برقرار کرد. نمونه روشن آن نیز توییت آذر منصوری، رییس جبهه اصلاحات در پانزدهم تیرماه سال جاری است. وقتی از تماس دفتر مخبر سرپرست ریاست‌جمهوری خبر داد و نوشت: «دقایقی پیش از دفتر آقای مخبر با بنده تماس گرفتند و خواستند که اگر تخلفی اتفاق افتاده به اطلاع ایشان برسانم. ضمن تشکر از پیگیری ایشان مواردی را منتقل کردم.»
در کنار مدیریت فضای انتخابات آن هم انتخاباتی که هر کس خود را شمایل رییس جمهور فقید می دید و مدعی ریاست جمهوری بود، نظارت بر بازار و جلوگیری از افزایش قیمت ها مساله دیگری بود که مخبر در دوره ۵۰ روزه مدیریت اش دنبال کرد و در جلسه‌ای در ستاد هماهنگی اقتصادی دولت به وزرای اقتصادی دستور داد در خصوص هرگونه اطلاعات غلط و ناقص که در حوزه مسائل اقتصادی مطرح می‌شود توضیحات و پاسخ دقیق را منتشر کنند.
در کنار این مساله که محمد مخبر توانست انتخابات ریاست جمهوری را با حضور کاندیدایی که خود را شمایل دولت وقت معرفی می کرد و نیروهایش از صدر تا ذیل در بدنه دولت مشغول بودند ، به سلامت برگزار کند اما برخی معتقدند مساله رفتارهای دولتمردان و وجهه ای که آن ها از خود در روزهای آخر نشان دهند تا اندازه ای زیر سایه نحوه مدیریت مخبر بوده است چرا که او در عمل زعیم دولت بود و این که هر کسی در دولت از وزیر ارشاد و راه و شهرسازی تا رییس بنیاد شهید و امر ایثارگران هوس پاستور در سرداشت به نوعی از فقدان قدرت اقناع یا حتی اخطار مدیریت دولت به آن ها ناشی می شد.
وقتی مخبر مغضوب تندروها شد
از سوی دیگر تردیدی نیست که مخبر در طی سه سال از عمر دولت سیزدهم به مرور مغضوب جریان تندرو اصولگرا نیز واقع شده بود. هنوز یک سال از آغاز کار دولت ابراهیم رییسی نگذشته بود که رقابت‌های سیاسی، و از آن مهم‌تر وخیم‌تر شدن وضعیت اقتصادی صدای اصولگرایان همیشه ناراضی را درآورد و آن ها از ابراهیم رییسی می‌خواستند دایره اختیارات محمد مخبر را محدود کند و بعضی حتی خواهان برکناری او بودند.
جواد کریمی‌قدوسی، نماینده مجلس یازدهم و از اعضای جبهه پایداری، تیرماه ۱۴۰۱ در توییتر خود نوشت «جناب مخبر از توانایی لازم برای این جایگاه برخوردار نیست» و هشدار داد که «ماندن ایشان برای یک ساعت هم ضرر است».
با این وجود انتصاب او در مجمع تشخیص مصلحت نظام در همان زمان و انتشار تصاویری از حضورش در جلسه سران سه قوه پاسخ لازم به این افراد را داد.
در جولای سال ۲۰۱۰ میلادی، اتحادیه اروپا مخبر را در فهرست افراد و اشخاصی قرار داد که در فعالیت‌های مربوط به موشک‌های بالستیک و هسته‌ای مورد تحریم قرار می‌گرفتند، اما دو سال بعد نام او را از آن فهرست حذف کردند. مخبر از اسامی است که همواره در رسانه‌های خارجی از او به عنوان مهره‌ای قدرتمند در دور زدن تحریم‌های یاد می‌شود با این وجود انتقادهایی نیز به مدیریت او در سال های حضور در ستاد اجرایی فرمان امام وارد می شود.
در ۵۰ روز سرپرستی او بر دولت نیز کارنامه مخبر مثل کارنامه اش در تمامی دوران فعالیت همین است؛ مجموعه ای نکات منفی و مثبت .