حقیقت تلخی به نام «ناترازی‌های انرژی در ایران»؛ چه کسی مقصر وضع موجود است؟
ریشه‌های ناترازی برق و گاز در کشورمان ایران به کجا برمی‌گردد؟ آیا ادعای پایداری‌ها مبنی بر ضعف پزشکیان در این مورد درست است با بازهم پای دولت‌های قبل نوشته می‌شود؟
ناترازی‌های عمیق، میراث دولت‌ها گذشته برای دولت چهاردهم است. ناترازی برق، ناترازی گاز، ناترازی نظام بانکی بخشی از ابرچالش‌های دولت هستند. در روز‌های سرد پاییز و زمستان، اما ناترازی برق و گاز به شکل ملموسی در زندگی روزمره مردم خودنمایی می‌کند. جناح مخالف دولت نیز با انتصاب این ناترازی به دولت چهاردهم، تلاش دارد که نقش دولت سیزدهم در مخازن خالی سوخت و تحریم‌ها را نادیده بگیرد. اما واقعیت چیست؟
امیرحسین ثابتی مشاور سعید جلیلی و نماینده مجلس از تهران امروز بار دیگر وزارت نفت و دولت را مسبب وضعیت موجود دانسته است. در مقابل عبدالرضا سپهوند عضو کمیسیون انرژی در گفتگو با فراز این هجمه‌ها را «نا‌حق» می‌خواند و تاکید می‌کند که ریشه اصلی ناترازی‌های فعلی را در دولت‌های گذشته و تحریم است.
سپهوند: امروز سوختی وجود ندارد که ذخیره شود
سپهوند در گفتگو با فراز درباره ریشه ناترازی‌های فعلی در حوزه انرژی توضیح داد: «به صراحت می‌گویم که هجمه‌های جناح مخالف دولت درباره مقصر ناترازی در حوزه انرژی نا‌حق است. ریشه این تاترازی در یک دهه گذشته و عدم سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف انرژی است. این عدم سرمایه‌گذاری باعث شده تا تولیدات ما متناسب با مصرف افزایش پیدا نکند؛ بنابراین ناترازی به وجود آمده است. دولت جدید چهار ماه است که کار خود را آغاز کرده است، اما مخازن سوخت کشور چندین سال است که به انتهای خود رسیده‌اند. ذخیره‌سازی سوخت نداشتیم و اینها در چند ماه اخیر رخ نداده است.»
این در حالی است که پیش از این امیرحسین ثابتی ابتدا با انتشار پستی در فضای مجازی و سپس تذکر در صحن علنی مجلس دولت را مقصر ناترازی‌های عمیق فعلی دانست. به نظر می‌رسد که ثابتی در مقام نماینده مجلس، همچنان عادت تکرار مونولوگ‌های یک‌طرفه خود در مقام مجری شبکه افق صداوسیما را حفظ کرده است. با این تفاوت که این بار سخنان او به سرعت با صورت واقعیت برخورد می‌کند. او در تذکر خود در صحن مجلس گفت: «مساله ناترازی‌ها هم باید مقصر معلوم شود. البته تا جمع بندی این لحظه، وزارت نفت ترک فعل داشته و من امیدوارم آقای پاک نژاد بیاید و پاسخ دهد. وقتی که مدیران را در دو ماه اول روی کار آمدن آنگونه تغییر می‌دهید، نتیجه اش این می‌شود. کاری را که باید شهریور و مهر و آبان می‌کردید، نکردید، آنوقت مردم بیچاره باید جواب کار‌های شما را بدهند.»
عضو کمیسیون انرژی، اما در گفتگو با فراز درباره عدم تطابق سخنان ثابتی با واقعیت امروز گفت: «امروز دیگر چیزی وجود ندارد که دولت بخواهد آن را ذخیره کند. مصرف سوخت به شکل روزانه و ساعتی انجام می‌شود و چیزی برای ذخیره وجود ندارد. منشاء اینها در چند دولت گذشته است. ایرادی ندارد که دولت را نقد کنیم، اما نقد باید واضع‌بینانه باشد. شما در پارس جنوبی ۱۴ فاز را گسترش داده و استفاده کردید. امروز فشار آن کاهش پیدا کرده است و باید برای افزایش فشار سرمایه‌گذاری می‌کردید. امروز ساخت یک دکل افزایش فشار بین یک تا دو سال زمان می‌برد. در مقابل قطر با سرمایه‌گذاری در این حوزه به کمک چین امروز گاز را با فشار بالا بیرون می‌کشد. آیا دولت چهاردهم باعث این وضعیت است؟ اگر بگوییم مقصر دولت سیزدهم است کار حل می‌شود؟ ناجوانمردانه بر دولتی که تازه کار خود را آغاز کرده نتازیم.»
حال پرسش اینجاست که منشاء اصلی عقب‌ماندگی در حوزه انرژی و عدم توانایی دولت برای تامین نیاز جامعه چیست؟ سپهوند در پاسخ به این سوال نیز گفت: «مسبب اصلی عدم سرمایه‌گذاری و ناترازی تحریم‌هاست. پس از برجام خیلی‌ها برای سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز ما وارد کشور شدند. چند سالی هم کار خوب پیش رفت، اما بعد جمع کردند و رفتند. اگر آن وضعیت ادامه پیدا می‌کرد قطعا ما امروز هیچ ناترازی نداشتیم. البته بخشی از وضعیت نیز ناشی از سوءمدیریت است که آن در بهینه‌سازی مصرف سوخت وجود دارد.» به گفته سپهوند آنچه در اختیار دولت است و ربطی به تحریم ندارد «فرهنگ‌سازی در حوزه مصرف سوخت و جلوگیری از قاچاق سوخت است.» همچنین باید از تولید بی‌حد‌وحصر رمزارز‌ها که حدود ۷۰۰ مگاوات برق را می‌بلعد جلوگیری کند تا کمکی به بهینه‌سازی مصرف کرده باشد. سپهوند تاکید کرد: «اگر این اقدامات را انجام دهیم بخشی از مشکلمان حل می‌شود. کار خوبی که مجلس انجام داد مجوز واردات خودرو‌های خارجی کم‌مصرف است که می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف کمک کند. باید میانگین مصرف خود را از ۱۱ به ۸ لیتر برسانیم. در کشور‌های همسایه که توسعه‌یافته هم نیستند میانگین مصرف ۸ لیتر است. این در حوزه مدیریت ماست که جلوی مافیا خودرو را بگیریم و بازار خودرو را رقابتی کنیم تا خودرو‌های باکیفیت بهتر و کم‌مصرف تولید شود.»
چرخه‌ای که ناترازی در آن عمیق می‌شود!
ناترازی فقط یک سوی چرخه ناکارآمدی در حوزه انرژی است. سوی دیگر این چرخه قیمت حامل‌های انرژی است که باعث این ناترازی شده. چراکه دولت‌ها قیمت‌ها را همپای هزینه‌های تولید بالا نبردند و مردم نیز رفته‌رفته به دلیل تورم چهار دهه‌ای فزاینده توان اقتصادی خود را هرچه‌بیشتر از دست دادند. به گفته سپهوند در سال‌های گذشته «به شکلی پیش رفتیم که قیمت تولید انرژی با قیمت عرضه آن همخوان نیست. بنزین ۸ هزار و ۵۰۰ تومان تولید می‌شود و هزار و ۵۰۰ تومان به دست مصرف‌کننده می‌رسد. این درست است، چون درآمد مردم نیز افزایش پیدا نکرده است و به همین دلیل شما نمی‌توانید بنزین را به مردم ۸ هزار و ۵۰۰ تومان بفروشید.» این عضو کمیسیون انرژی ادامه داد: «اما این وضعیت منجر به کسری بودجه می‌شود و چرخه معیوبی ایجاد می‌کند که دائم به عمیق‌تر‌شدن ناترازی می‌انجامد.»
آیا بنزین و دیگر حامل‌های انرژی گران می‌شود؟
به گفته سپهوند «راه آن برطرف‌کردن تحریم‌ها و تجارت آزاد با دنیا است تا رونق و رشد اقتصادی ایجاد شود و درآمد مردم نیز افزایش پیدا کند. در آن شرایط می‌توان قیمت حامل‌های انرژی را متناسب با درآمد مردم افزایش داد.» عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره موضوع افزایش قیمت حامل‌های انرژی به ویژه بنزین نیز افزود: «افزایش قیمت امروز در دستور کار نیست، چون جامعه به هیچ وجه کشش گران‌کردن حامل‌های انرژی به ویژه بنزین و گازوئیل را ندارد.»
به نظر می‌رسد که امروز دولت با موانع بسیاری برای حل ابرچالش ناترازی در حوزه انرژی روبه‌ور است. مسعود پزشکیان در مراسم روز دانشجو در دانشگاه شریف گفته: «اگر بخواهیم اصلاح کنیم به کمک شما نیاز داریم. به هرچی می‌خواهیم دست بزنیم می‌گویند به این دست نزن. در برق مشکل داریم و در آب مشکل داریم، در گاز مشکل داریم، نفت، بنزین و پول، همه چیز پر از مشکل است. به هر جا دست بزنیم یک جا دردش می‌آید.» این سخنان رییس‌جمهور را باید در همین چارچوب فهمید. اما اینکه این گره کور در حوزه انرژی از کجا و چطور باز می‌شود، پرسشی است که باید پاسخ آن به سرعت پیدا و با دقت اجرایی شود.