ایران – روسیه؛ محور مذاکرات رئیسی و پوتین چیست؟

ییس‌جمهور فردا عازم مسکو می‌شود. سفری به دعوت همتای روس خود تا بر سر میز مذاکره‌ای به موازات مذاکرات ژنو، بر سر توسعه روابط تجاری، اقتصادی، سیاسی و نظامی ایران رایزنی کند.

او قرار است در دوما هم سخنرانی کند و از این جهت هم به نظر می‌رسد سخنرانی رییس‌جمهور در این کشور در آینده روابط تجاری و سیاسی دو کشور اثرگذار باشد.

رییسی و پوتین فردا بر سر چه مسائلی مذاکره خواهند کرد؟

حالا امروز کاخ ریاست‌جمهوری روسیه در آستانه سفر رییس‌جمهور ایران به مسکو که قرار است فردا انجام شود، اعلام کرده که در دیدار وی با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، دو طرف درباره برجام رایزنی خواهند کرد؛ به نحوی که در مذاکرات ۱۹ ژانویه، پوتین و رییس‌جمهور ایران در مورد اجرای پروژه‌های مشترک اقتصادی و موضوعات بین‌المللی گفت‌وگو می‌کنند.

طرفین  این سفر را تحول مهمی در روابط دو کشور و فرصت خوبی برای گسترش و تعمیق روابط توصیف می‌کنند و بر این باورند که این یک دیدار مهم است و باید ارتباطات در عالی‌ترین سطح ادامه پیدا کند؛ ضمن اینکه مقامات روس معتقدند که اهمیت این دیدار در لزوم تطبیق یادداشت‌ها در خصوص تمام مسائل و دستور کارها به‌ ویژه با توجه به تغییر ریاست دولت ایران است و باید تضمین تداوم تبادلات اقتصادی و دیگر حوزه‌ها را تحلیل کرد.

چرا سفر رییسی به روسیه حائز اهمیت است؟

حالا سید ابراهیم رییسی مذاکره‌کننده‌ای است که در مقابل کشوری می‌نشیند که روابط سیاسی و اقتصادی ریشه‌داری با ایران داشته و رییس‌جمهورش در سنوات گذشته با رهبر ایران هم دیدار داشته و یکی از شرکای استراتژیک برای ایران به شمار می‌رود؛ هر چند در حوزه اقتصادی چنین ردپایی دیده نمی‌شود و هنوز هم سطح روابط اقتصادی و تجاری ایران و روسیه به اندازه‌ای نیست که حتی این کشور را جزو ۵ شریک اصلی تجاری ایران قرار دهد.

واقعیت آن است که روسیه غایب بزرگ بازارهای صادراتی و وارداتی ایران است و اگرچه روابط سیاسی ایران با کشورهای اروپایی بسیار نازل‌تر از سطح روابط سیاسی ایران با روسیه است، اما ردپای کشورهای اروپایی را حداقل می‌توان در فهرست پنج شریک اصلی وارداتی ایران دید؛ در حالیکه روسیه نه در فهرست بازارهای هدف صادراتی و نه شرکای وارداتی قرار ندارد.

البته آمارهای رسمی گمرک ایران حکایت از آن دارد که تجارت با روسیه نیز همپای سایر کشورهای دنیا که سطح روابط تجاری خود را در ۹ ماهه ابتدای سال جاری با ایران رشد داده‌اند این کشور هم روند رو به رشدی را در تجارت با ایران تجربه کرده است؛ اما به هر حال هنوز جایی در فهرست شرکای برتر ایران علیرغم تمامی مناسبات سیاسی مطلوب ندارد.

نمایه آماری از تجارت ایران و روسیه در ۹ ماهه ۱۴۰۰

بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده از سوی گمرک ایران، تجارت ایران و روسیه در ۹ ماهه منتهی به اول دی ۱۴۰۰ از ۱.۶ میلیارد دلار عبور کرده و ایران و روسیه توانسته‌اند بالغ بر ۳.۵ میلیون تن کالا رد و بدل کنند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، به لحاظ وزنی ۱۲ درصد و به لحاظ ارزشی ۴۱ درصد رشد داشته که نشان می‌دهد کالاهای دارای ارزش افزوده بالاتر، اندکی بیشتر به روسیه صادر شده‌اند.

در این میان، از تجارت ۳.۵ میلیون تنی ایران با رویسه، سهم صادرات ایران به روسیه ۴۳۲ میلیون دلار و سهم واردات از این کشور ۱.۲ میلیارد دلار بوده که نشان نمی‌دهد صادرکنندگان ایرانی همچنان بازار روسیه را به عنوان یک مقصد جذاب برای کالاهای صادراتی خود نمی‌شناسند و اگر هم تجارت از رشد بالایی برخوردار بوده، بیشتر تلاش طرف روس برای حضور در بازار ایران بوده است.

در واقع، واردات ایران از روسیه ۱۱ درصد رشد کرده و ۴۵ درصد افزایش ارزشی را به خود اختصاص داده و در مقابل، صادرات ایران به این کشور از رشد ۱۵ درصدی برخوردار بوده و تنها ۲۹ درصد رشد را تجربه کرده است.

ایران و روسیه چه کالاهایی از هم می‌خرند؟

آنگونه که آمارهای رسمی گمرک نشان می‌دهند خرید ایران از روسیه را بیشتر محصولات کشاورزی و دامی و البته بخشی هم صنایع غذایی تشکیل می‌دهد؛ اما به هر حال روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان غلات جهان است که با توجه به شرایطی که در ایران به لحاظ کمبود نهاده‎‌های دامی وجود دارد، یکی از کالاهای اصلی وارداتی ایران از این کشور به این حوزه متعلق بوده است.

اما در مقابل ایران هم میوه و صیفی و محصولات کشاورزی را در صدر بیشترین کالاهای صادراتی خود به روسیه دارد؛ هر چند با اتفاقات اخیری که بر سر واردات برخی محصولات کشاورزی ایرانی از جمله فلفل دلمه‌ای که یکی از اصلی‌ترین بازارهای صادراتی این محصول ایرانی در دنیا است، به نظر می‌رسد که اندکی کاهش را در آمارهای آتی صادراتی ایران به این کشور شاهد باشیم.

در کنار این، محصولات شیلاتی ایران نیز طرفداران خاص خود را در روسیه دارد؛ هر چند روس‌ها در این حوزه گلایه‌هایی در رابطه با خرید محصولات شیلاتی خود از طرف ایرانی در مقابل شیلات صادراتی ایران دارند که به نظر می‌رسد رییس‌جمهور در این حوزه می‌تواند این مشکلات را حل و فصل کند.

فعالان اقتصادی از رییس‌جمهور در سفر به روسیه چه انتظاراتی دارند؟

علی اکبر خدایی، دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان هم به این نکته اشاره می‌کند و اتفاقا از رییس‌جمهور هم می‌خواهد که با توجه به علاقمندی طرف روس در حوزه تولید و تجارت آبزیان ایران، در مذاکرات خود این زمینه همکاری را هم لحاظ کند.

در کنار این، درخواست صادرکننده این است که تعداد پورت‌های گمرکی در مرز ایران و آذربایجان و مرز آذربایجان به روسیه بیشتر شود. از سوی دیگر مذاکراتی در حال انجام است که مسیر شرق دریای خزر باز می‌شود

کامبیز میرکریمی، عضو اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه نیز می‌گوید: درخواست صادرکننده این است که تعداد پورت‌های گمرکی در مرز ایران و آذربایجان و مرز آذربایجان به روسیه بیشتر شود. یعنی اگر راه‌آهن بخش رشت به آستارا تکمیل شود، امکان وصل شبکه راه‌آهن در آنجا وجود دارد؛ این در حالی است که دو سال پیش آذربایجان با سرمایه‌گذاری خودش خط راه‌آهنی را به داخل ایران آورد که تغییرات آن داخل خاک ایران و از طریق راه‌آهن انجام شود.

محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران هم بر این باور است که یکی از مشکلات در رابطه با صادرات با کشورهای مختلف از جمله روسیه، موضوع تعرفه ترجیحی است که با توجه به عضویت ایران در اوراسیا و پیمان شانگهای، این مشکل برطرف می‌شود، اما با توجه به اینکه تعامل دو دولت برای گشایش و رفع موانع تجاری بین کشورها دارای اهمیت است، به نظر می رسد که یکی از موضوعات مورد بحث، باید پیرامون برطرف کردن موانع تجاری پیش رو باشد.

وی به این نکته هم اشاره می‌کند که در رابطه با ایجاد کریدور سبز در گمرکات دو کشور برای صدور کالاهای کشاورزی و محصولات که یکی از توافقات گذشته میان دولت‌ها بوده است نیز‌ چندان خوب عمل نشده و به نظر می رسد هیات همراه رییس جمهور در سفر رییس قوه مجریه به روسیه باید به فعال سازی این مسیر هم توجه کنند.

لاهوتی تاکید می‌کند که مشکل جابجایی پول بین دو کشور، همواره یکی از موانع تجاری به شمار می‌رود که باید در سفر رییس جمهور به روسیه این موضوع نیز مورد توجه قرار گیرد تا با ارائه راهکار در این بخش، بتوان مشکلات تحریم را کمرنگ کرد.

همچنین سید جلیل جلالی‌فر، عضو هیئت مدیره اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه نیز بر این باور است که سفر رییس جمهوری ایران به کشور روسیه، اولین دیدار دوجانبه رییس دولت سیزدهم است؛ به خصوص اینکه یکی از شعارهای انتخاباتی و راهبردهای مدیریتی دولت توسعه پیوندهای اقتصادی یا همگرایی اقتصادی با کشورهای همسایه اعلام شد؛ بنابراین به تناسب ظرفیت‌ها و فرصت‌های کشورهای همسایه، موقعیت ژئوپلیتیک آنها و حجم مبادلات تجاری بین دو کشور، روابط فی‌مابین اولویت بندی خواهد شد.

مبادلات با روبل و ریال چقدر عملیاتی شد؟

سال ۹۷ بود که عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی که به تازگی سکان این بانک را در دست گرفته بود، از فراهم سازی مقدمات لازم برای روابط بانکی ایران و روسیه با روبل و ریال خبر داده بود؛ اما برخی این تصمیم دولت را با اما و اگرهای جدی مواجه می‌دانستند؛ هر چند همتی در مهرماه سال ۹۸ هم اعلام کرده بود که تقریبا همه مبادلات مالی ما با روسیه از طریق پول ملی دو کشور است و حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد مبادلات با ترکیه نیز با پول ملی انجام می‌شود.

حالا برخی خبرهای غیررسمی حکایت از آن دارد که روش تسویه پرداخت‌ها با ارزهای ملی به صورت روبلی و ریالی بین کارفرمایان ایرانی و روسی، امسال به صورت آزمایشی آغاز به کار کرده و تاکنون بیش از ۱۰ میلیون دلار با این روش خرید و فروش شده است تا زیرساخت‌های آن فراهم شود.

حالا باید دید که در سفر پیش روی رییس جمهور به روسیه آیا گره اصلی تبادلات مالی و نقل و انتقالات پولی میان دو کشور که به زعم صادرکنندگان یکی از مشکلات جدی میان تجارت دو کشور است، حل و فصل خواهد شد؟